Goedemiddag,

Integriteitsbeleid gewezen bewindspersonen onder de loep

Open State Foundation zet zich in voor lobbytransparantie - door onderzoek, twee tools (openlobby.nl en opendraaideur.nl) en het onderwerp op de maatschappelijke agenda plaatsen. Mede naar aanleiding van ons pleidooi om de politieke draaideur te reguleren zond minister Ollongren van BZK maandag een brief naar de Tweede Kamer:  

“Integriteitsbeleid gewezen bewindspersonen”. De brief adresseert drie punten waar wij ook op hebben aangedrongen: .

1. Een verbreding van het lobbyverbod: naar ook aanpalende beleidsterreinen van de oud-bewindspersonen

2. Introductie van het draaideurverbod: oud-bewindspersonen mogen niet terugkeren bij hun voormalige ministerie 

3. Een afkoelperiode met verplicht advies: een onafhankelijke commissie adviseert oud-bewindspersonen over dergelijke overstappen tot twee jaar na afloop van hun ambtstermijn. 

Hoewel we dit toejuichen, valt de uitwerking tegen. Het lobbyverbod gaat alleen om activiteiten, maar niet om functies; oud-bewindspersonen mogen wel (betaalde) adviesfuncties vervullen op hun oude departement; de commissie adviseert alleen aan de ex-bewindslieden zelf, maar niet aan het Kabinet; het zijn/worden geen harde bepalingen waar de ex-bewindspersoon zich aan moet houden; het blijft zacht terwijl veel komt te liggen bij de ambtenaren. Hiermee lijkt Nederland weer niet de best practices op het gebied van lobby- en draaideur-transparantie in Europa te volgen. Wij gaan de komende periode verder in gesprek met politiek en media om te zien of we dit alsnog kunnen aanscherpen.

Transparante lobby update: van onderzoek tot motie

In het najaar werden in totaal vier moties aangenomen om lobby in Nederland transparanter te maken en beter te reguleren. Nadat Open State steeds meer onderzoek is gaan doen naar lobby, om deze uit het donker te halen, is er nu ook echt politieke impact bewerkstelligd. We zetten de moties voor je op een rij:

1. Kamerleden Joost Sneller (D66) en Laura Bromet (GroenLinks) dienden een motie in over het opnemen van alle externe afspraken in de publieke agenda’s van bewindspersonen. Begin dit jaar deed Open State onderzoek naar ministeriële agenda's om toegang tot bewindspersonen in kaart te brengen. Maar dit bleek lastig omdat de agenda's niet goed worden bijgehouden. Met deze aangenomen motie moet het kabinet recht doen aan de Uitvoeringsrichtlijn openbare agenda’s bewindslieden, de agenda’s op een systematische manier bijhouden en ook het onderwerp van de afspraak noemen.

2.  Op dezelfde dag diende Kamerlid Arib (PvdA) een motie in om de “lobbypas” voor oud-Kamerleden af te schaffen. Op deze manier kan gelijke toegang bevorderd worden. Open State deed samen met de Volkskrant vorige maand onderzoek naar de draaideur onder oud-politici en daaruit kwam dit punt ook naar voren.

3. Een tijd geleden was er flinke ophef over de verdwenen circulaire die de draaideur van oud-bewindspersonen reguleert. Naar aanleiding hiervan diende Laurens Dassen (Volt) in september een motie in om de afkoelperiode van twee jaar goed te reguleren en ook een onafhankelijke commissie in te stellen om toe te zien op dergelijke overstappen waar belangenverstrengeling kan optreden.  

Daarnaast diende Laurens Dassen (Volt) een motie in over een verplicht lobbyregister voor bewindspersonen en de ambtelijke top. Op dit moment kent Nederland alleen een vrijwillig lobbyregister bij de Tweede Kamer, waardoor de toegang tot de politieke top, en daarmee de lobby, nog niet transparant is.

Lancering UBO-atlas

Volgens de Vierde Europese Anti-Witwasrichtlijn van de Europese Commissie (AMLD) moeten alle lidstaten van de EU een openbaar Ultimate Beneficial Ownership (UBO) register opstellen. Met als doel het anonieme karakter van bedrijven en andere ondernemingen ontmaskeren en daarmee financiële misdrijven tegengaan, zoals witwassen, belastingontduiking en corruptie. Ondanks deze Europese regelgeving bleek vorig jaar dat 63% van de lidstaten nog niet over een gecentraliseerd register beschikt. Nu, drie jaar na de in werking getreden regel, geeft onze UBO Atlas een beeld van de huidige stand van zaken op het gebied van de openbaring van UBO-registers in lidstaten. Hiermee geven we iedereen de mogelijkheid om zelf de balans op te maken: welke landen  geven toegang tot de registers van uiteindelijke begunstigden en welke (nog) niet?

Waar is mijn stemlokaal gaat van start!

De gemeenteverkiezingen komen er weer aan! Ook dit jaar gaat Open State Foundation weer aan de slag met het initiatief 'Waar is mijn stemlokaal’. Op dit platform kunnen kiezers het dichtstbijzijnde stemlokaal in de buurt op zoeken. De site werd bij  de vorige verkiezingen 700.000 keer gebruikt. 

Waarom doen we dit? Het gebruiksvriendelijk publiceren van deze informatie draagt bij aan toegankelijke verkiezingen, de open data doelstellingen van (lokale) overheden en helpt de kiezer juist in tijden van corona gemakkelijk de weg naar het stemlokaal te vinden. 

Vanaf januari 2022 kunnen alle gemeenten weer terecht bij dit platform met het aanleveren van alle stemlokaal-data. We zijn op dit moment hard bezig het platform gebruiksvriendelijker te maken voor zowel de kiezer als voor gemeenten. Dit doen we door een nieuw design, op basis van de ODDK-standaard, te implementeren. Zie hieronder een sneak-preview van de nieuwe website. 

Een eerste stap richting Open Klachten 

Als onderdeel van het nationale Actieplan Open Overheid, werkt Open State Foundation sinds kort samen met de Nationale Ombudsman, en binnenkort ook met lokale overheden en ombudsmannen, aan een standaard voor de publicatie van klachten als open data. Een project met ‘aanzienlijk potentie’ volgens het Open Government Partnership, vooral omdat we op internationaal niveau een voorloper zijn! 

De toeslagenaffaire heeft laten zien hoe belangrijk het is om zicht te krijgen op wat er mis gaat bij bestuursorganen en op hoe er vervolgens omgegaan wordt met de klachten daarover. Bovendien gaat de nieuwe Wet open overheid (Woo) verplichten tot actieve openbaarmaking van de schriftelijke oordelen in klachtprocedures. Open State en de Nationale Ombudsman vinden dat echter niet voldoende. Daarom onderzoeken we de komende tijd niet alleen hoe we die oordelen kunnen vertalen naar datavelden, maar bijvoorbeeld ook of het ook mogelijk is om informele klachten te registreren, hoe we klachten kunnen koppelen aan een gestandaardiseerde lijst van onderwerpen, en of we demografische gegevens kunnen publiceren om te leren over de klagers. Op deze manier willen we betekenisvol hergebruik, bijvoorbeeld kwantitatieve en kwalitatieve analyse mogelijk te maken.

Algoritmeregister bij de overheid wordt verplicht

De motie van Laurens Dassen (Volt) om het gebruik van het algoritmeregister voor overheden verplicht te stellen, is aangenomen. Toch was er in de media ook kritiek op de werking van zo’n register, het Financieel Dagblad noemde dit zelfs “een dooie mus”. Het artikel legt uit hoe een register niet de risico’s van algoritmes an sich wegneemt, maar het geeft alleen uitleg en maakt een onderscheid tussen de keuzes die door een mens en door een machine worden gemaakt. 

Open State werkt hard mee om transparantie over het gebruik van algoritmes en kennisdeling tussen overheden op dit gebied te bevorderen. Dit doen we o.a. met de gemeente Amsterdam, dat al een algoritmeregister kent. Op deze manier proberen we aan te moedigen dat de inzet van algoritmes open gebeurt en deze ook controleerbaar zijn. Ook de gemeente Amsterdam vindt het belangrijk dat overheden samenwerken op dit gebied om goede standaarden te ontwikkelen, en niet los van elkaar het wiel uit proberen te vinden.

Open State sprak deze maand over…

...het belang van open inkopen vanuit de overheid, ook als het gaat om hersteluitgaven. 23 november sprak Jesse Renema tijdens de “Getting recovery right” conferentie van de Open Government Partnership over het publiceren van de uitgaven van de RFF (Resources for the Future).

…een slimmere informatiesamenleving. Open State directeur Serv Wiemers sprak 11 november tijdens het ECP Jaarfestival (Platform voor de Informatiesamenleving) over informatievraagstukken rondom het thema digitaal bestuur.